Yukarı çıkmak: Asansör türleri ve tüm yukarı taşıma aracı türleri

Tarafından yazılmıştır Stannah

Düşündüğünüz zaman dikey olarak hareket etmek için kullandığımız birçok araç vardır. İster alışveriş merkezindeki yürüyen merdiven, ister havalimanındaki yürüme bandı ya da tatilde karşılaştığınız dağ teleferiği olsun insanların ne kadar yaratıcı olduğunu hiç durup düşündünüz mü? Sorunları her zaman nasıl çözdüğümüzü ve etrafta dolaşmayı nasıl kolaylaştırdığımızı düşündünüz mü?

Biz, her gün kullandığımız bu cihazların hayatı nasıl kolaylaştırdığını göstermek için insanlığın yaratıcılığını kutlamak istiyoruz. Ancak konu sadece bu cihazların bizlere bugün nasıl yardım ettiği değildir. Bu cihazlar toplumumuzun büyüme ve değişme biçimini şekillendirmede oldukça önemli bir rol oynamıştır!

İnsan asansörleri gökdelende yaşamayı mümkün kılmıştır. Neticede eğer binada asansör olmasaydı 32. katta yaşayabilir veya çalışabilir miydiniz? Asansörler bugün görmeye alışkın olduğumuz şehirleri inşa edebilmemizin sebebidir. Gökdelenlerin olmadığı bir dünya düşünün, New York, Dubai ve Hong Kong dümdüz olurdu. 20. yy’daki gelişmeler ve bugün bildiğimiz dünya tamamen farklı olabilirdi. Şehirler bugün olduğu kadar yoğun nüfuslu olmazdı. Kaybedeceğimiz şeyleri düşünene kadar bu iyi bir şeymiş gibi gelebilir. Özellikle daha fazla beyin, daha fazla gelişim, yaratıcılık ve ustalığa yol açarak daha yoğun nüfusla buluşacaktır.

Asansörle taşıma teknolojisi hayatımızı yaşama şeklimizi değiştirmeye devam etmektedir. Dış mekandaki yürüyen merdivenler, asansörler, yürüme bantları ve dağ teleferiklerinin tamamı şehirlerin daha erişilebilir olmasına yardımcı olmaktadır. Daha yaşlı dostu çağa doğru ilerledikçe şehirlerin nasıl daha yaşlı dostu hale geldiğini kutlamak önemlidir. Bariyerler yıkılmaktadır ve bunlar geçtiğimiz 2.5 bin yıldır (tamam, daha çok birkaç yüz yıldır) geliştirdiğimiz mükemmel teknolojiler sayesinde olmuştur.

İnsan asansörleriyle başlayalım:

İçindekiler
İnsan asansörleri
Yürüyen merdivenler
Yürüme bantları
Teleferikler
Merdiven asansörleri

İnsan asansörleri

Asansör fikri uzun zamandır varlığını sürdürmektedir. İnsanlar ağır eşyaları yukarı taşıma ihtiyacı duymuş ve bunun için yaratıcı yollar bulmuştur. Aslında asansörlerin Romalılar döneminde kullanıldığına ilişkin kayıtlar vardır! Bizler için bu fikri geliştirmek, günlük kullanım için asansörleri güvenli hale getirmek uzun zaman aldı. Manuel olarak çekilen asansörlerden 1846’da hidrolik asansörlerin geliştirilmesine kadar mühendislik alanında büyük bir sıçrama gerçekleşmiştir. Ancak şehirlerimizin yukarı ve aşağı doğru büyüme şekli şu iki çok önemli faktör sayesinde olmuştur:

1. Hidrolik (su kuvvetli) asansörlerin büyük bir problemi vardı. Çalışmak için asansörün yüksekliği kadar derin bir çukurun kazılması gerekliydi. Bu durum büyük şehirlerde kullanımı imkansız hale getirmiştir.
2. Çukurların gerekli olmadığı kablo sistemleri tehlikeliydi. Genellikle asansörün dimdik binadan aşağı düşmesine ve içindeki insanların ölmesiyle sonuçlanacak şekilde asansörlere bağlı kablolar kırılırdı.

Bu, asansörlerin günlük hayatta kullanılan bir cihaz olmasına ilişkin bu problemlere çözüm bulma sırasında ortaya çıkmıştır. Mühendislik alanındaki bu başarıyı elde eden kişi Elisha Otis olmuştur. İnşa etme şeklimizi sonsuza kadar değiştirecek şekilde kablonun kopması durumunda asansörün düşmesini durdurabilen kablolu asansörler için bir güvenlik sistemi geliştirmiştir.

Asansörlerin kapsamlı tarihçesi Gizmodo’da mevcuttur (Upton, 2014) ancak işte dönem noktalarıyla birlikte zaman tüneli:

Geleceğe bakış:

Aslında düşündüğümüz zaman asansörler 100 yıldır teknolojiye ve mühendisliğe yön vermekte ve her yıl daha uzun, daha hızlı asansörlerin ortaya çıkmasıyla herhangi bir yavaşlama sinyali vermemektedir.

Ancak asansörlerin sağladığı faydaların yanı sıra diğer alanlarda farklı teknolojilerin yolunu açabilmektedir. Şu şekilde düşünün; 118 yıl önce insanlar sürücüsüz asansörlerden korkuyorlardı. İnsanların rahatlıkla asansörleri kullanması 50 yıldan fazla zaman aldı ve şimdi sürücüsüz arabaların geliştirilmesiyle insanlar bunlardan da korkar oldu!

Teknolojinin sürücüsüz gidebilmelerini sağlamasıyla asansörlerin nasıl daha güvenli hale geldiğini bir düşünün. Artık insan hatasına daha fazla yer yok. Otomatik arabalar, asansörün daima her kat için doğru yerde durması anlamına gelmiştir ve tamponlu kapılar kimsenin son dakikada tehlikeli şekilde atlayamamasını sağlamıştır. Sürücüsüz arabalar da bize aynı ilave güvenliği sağlayabilecek mi? Peki bizler gereksiz sürücüsüz asansör korkumuzdan bir şeyler öğrendik mi?

Bunu biliyor muydunuz? Dünyanın en uzun dış mekan asansörü Çin’dedir. Bailong asansörü olarak anılır ve 326 m (1,070 ft) yüksekliğindedir.

Yürüyen merdivenler

İnsan asansörleri gibi yürüyen merdivenler de uzun süredir, daha kesin konuşmak gerekirse eski Mısırlılar zamanından bu yana varlığını sürdürmektedir. Diğer mekanizmalar, piramit inşa etmek için ihtiyaç duydukları ağırlık miktarını taşımak için çalışmamaktadır. Esas olarak eski Mısırlıların büyük taş bloklarını taşımak için bulduğu yaratıcı yöntem, bugünkü yürüyen merdivenlerde kullanılmakta olan temel prensiplerden biridir. Bu temel prensip taşınan ağırlığın altında tekerlerin dönmesidir.

Yürüyen merdiven fikri yüzyıllardır var olmasına rağmen şu zamana kadar ortaya çıkmamıştır:

• 1859 Bu tür bir icat için ilk patent alındı.
• 1896 Çalışan ilk yürüyen merdiven yeni bir araç olarak oluşturuldu.
• 1897 Model yeniden tasarlandı ve bugün hepimizin bildiği “yürüyen merdiven” ismini aldı.
• 1920 İlk metal yürüyen merdiven yapıldı.

Yürüyen merdiveni düşündüğümüzde alışveriş merkezleri veya tren istasyonları aklımıza gelebilir. Ancak yürüyen merdivenlerin, insanların etrafta dolaşmasına yardımcı olmak için şehirlerde gittikçe daha fazla kullanıldığı görülmektedir. Hong Kong, orada yaşayan yüz binlerce kişinin daha hızlı yolculuk etmesine yardımcı olan, dünyanın en uzun dış mekan yürüyen merdiven sistemine sahiptir. Yürüyen merdivenler insanların daha önemli şeyler için enerjilerini saklamasını sağlayacak şekilde dik tepeleri yorulmadan çıkmasını sağlayabilir. Etkileyici yürüyen merdiven sistemlerine sahip olan diğer şehirler aşağıdaki gibidir:

• Los Angeles – ABD
• Barselona – İspanya (yürüyen merdivenler şehirdeki ünlü Park Guell parkına uzanmaktadır)
• Medellin – Kolombiya (28 katlı dış mekan yürüyen merdivenleri)

Bunu biliyor muydunuz? Macy’s Herald meydanı (New York), 1902 yılında dünya üzerinde modern yürüyen merdivene sahip olan ilk kamu binasıdır. Orijinal 1920 yılında değiştirilmiştir, ancak ikamesi ahşaptan yapılmıştır ve HALA YERİNDEDİR!

Yürüme bantları

Günümüzde yürüme bantlarının gelişimi önemli ölçüde hızlı olmuştur. Teknolojiye ilişkin ilk patentten yaygın kullanıma kadar olan zamanda sadece yaklaşık 50 yıllık bir gecikme söz konusu olmuştur. Yürüme bantlarının tamamen aynı teknolojiyi kullandığı düşünüldüğünde bunların da popüler olabileceğini hiç düşündünüz mü? Ancak yürüyen merdivenlerin aksine yürüme bantları kullanışlı olarak görülmemiştir. İşte yürüme bantlarına ilişkin zaman tüneli:

• 1871 ‘Yürüme bandı’ için ilk patent alındı.
• 1893 İlk yürüme bandı Chicago, Illinois, Amerika Birleşik Devletleri’nde ortaya çıktı.
• 1954 ABD’de ilk ticari yürüme bandı kuruldu.
• 1958 Bir havalimanında kullanılan ilk yürüme bandı Teksas’ta kuruldu.

1958’den bu yana yürüme bantları yavaşça havalimanlarında norm halini almıştır. Birçok insan kısa sürede uzun mesafeler yürümek durumundadır, bu nedenle havalimanları yürümenin hızlandırılması ve insanların enerjilerinden tasarruf etmeleri için mükemmel yerlerdir. 1980’li yıllardan bu yana tasarımcılar, yürüyen bantların hızını arttırmaya çalışmaya odaklanmıştır, ancak bu durum özellikle insanların yürüme bandına inip binmesi için birçok olayla sonuçlanmıştır.

Son yıllarda süpermarketlerde dahili yürüme bantları kullanılmaya başlamıştır, böylelikle alışveriş arabalarının farklı seviyeler arasında taşınması sağlanmıştır. Bu durum, birçok farklı seviye arasında uzanarak süpermarketlerin büyümesini sağlamıştır. 3 katlı süpermarkete bir katta inşa edilen tek bir taneden ne kadar fazla yerleştirilebileceğini düşünün. Müşteriler tek bir yerde daha fazla şey alabilecek ve süpermarketler ürünlerini genişletebilecektir. Tam bir kazan-kazan durumudur ve bu, yürüme bantları sayesindedir.

Yürüme bantlarının yaygın olduğu diğer yerler müzelerdir, örneğin Birleşik Krallık’taki Tower of London. Yürüme bantları, her şeyi görmenizi sağlayacak, ancak her kesin bakarken eşit bir dönüşe sahip olacağı şekilde kraliyet mücevherlerinden geçmenizi sağlar.

İnsanlar yürüme bantlarının ne kadar kullanışlı olduğunu görmeye başladıktan sonra tren istasyonlarından tema parklara ve hatta bazen otoparklarda dahi kullanılmaya başlanmıştır:

Bunu biliyor muydunuz? Sidney’deki Domain Car Park Express Walkway’in 679 feet uzunluğundadır. Bu Sidney’deki en uzun, Avustralya’daki ve belkide dünyadaki en uzun sürekli yürüme bandıdır!

Teleferikler

Yürüme bantlarından teleferiklere kadar büyük bir sıçrama söz konusudur. Ancak yürüyen merdivenler ve yürüme bantları şehirler için inşa edilirken diğer teknoloji dağlarda geliştirilmiştir. Bugün karşılaştığımız teleferik gibi sistemler; malzemeleri ve hatta çalışanları taşımak için madenlerde kullanılmaktadır. Ancak 1907’de ilk teleferik, dağın en tepesine çıkmak için İspanya’da inşa edilmiştir. Diğer dağlık ülkeler hızlı şekilde bu trendi takip etmiş ve Avusturya, Almanya ve İsviçre’de teleferikler inşa edilmiştir (Aerial tramway, Wikipedia).

Erişilebilirlik için teleferikler

Teleferikleri düşündüğümüzde aklımıza dağlar gelmektedir. Nihayetinde ilk teleferiklerin çoğu, insanların dağın tepelerine taşınması için inşa edilmiştir. Tren rayları inşa etmekten daha ucuz olmasıyla birlikte insanların yeni yüksekliklere ulaşması ve tehlikeli düşme olaylarını önlemesi için güvenli bir yol sağlamıştır (Çin’deki 1,997 metre yüksekliğindeki Hua dağı gibi).

Erişilebilirlik için teleferiklerin kullanımı yorulmadan nefes kesici manzaralara ulaşılabilmesi ve hepsine erişimin sağlanması anlamına gelmektedir.

Manzara için teleferikler

Ancak bunlar dağlarda kullanılmasına rağmen teleferikler aynı zamanda şehirlerde de kullanılmaktadır. Teleferikler dünyadaki en büyük şehirlerde mükemmel manzaralara ulaşmanın harika bir yolu olmuştur. Bondinho, Sugarloaf dağının tepesine kolaylıkla ulaşma sağlamak için 1912 yılında Rio de Janeiro’da inşa edilmiştir.

Pratik nedenlerle inşa edilmesine rağmen şehir üzerinde keyifli bir manzara imkanı sunar ve yapıldığı günden bu yana büyük bir turist aktivitesi haline gelmiştir. Son yıllarda birçok şehir bu trendi takip etmiş ve Londra’da Olimpiyatlar yapılmadan hemen önce 2012 yılında teleferik açılmıştır.

Bunu biliyor muydunuz? Albuquerque, New Mexico yakınlarındaki Sandia Park tramvayı, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki en uzun tramwaydır. Tahmin edebileceğiniz üzere bu tramvay New Mexico’nun kırsal bölgesinde olağanüstü bir manzara imkanı sunmaktadır.

Kolaylık için teleferikler

Teleferikler aynı zamanda yolculuk eden insanların trafiğin üzerinden gitmesini ve yol boyunca onlara güzel bir manzara imkanı sağlayan kullanışlı bir araç olmuştur. Teleferikler, ray hatları veya metro istasyonları inşa etmekle karşılaştırıldığında nispeten ucuz bir seçenektir, dolayısıyla son yıllarda birçok şehirde kullanılmaya başlanmıştır. Roosevelt adası teleferiği (New York City, ABD), 1976 yılında açılan Kuzey Amerika’daki ilk yolcu hava tramvayıdır. Mi Teleferico La Paz, Bolivia ve Caracas Metrocable Venezuela’da aynı amaçlara hizmet etmiştir.

Tüm bu gelişmeler her zaman yaşanmaktadır. Bizler sürekli olarak telefonlar, bilgisayar ve robotlarla teknolojik gelişmelerden haberdar oluyoruz, peki ya şehirlerde kullandığımız asansörle çıkarma yöntemlerinden neden bahsetmiyoruz? Geleceğin şehirleri konu olduğunda dikey hareket ileri gitme yoludur ve gelecek tam olarak önümüzdedir. Peki ya evinizde merdivenlerden her iki yöne hareket etmek için bir asansöre ihtiyaç duyarsanız? Stannah bu konuda size en iyi çözümü sunabilir!

Evde asansörler: Merdiven asansörü devrimi

Ticari olarak üretilen ilk merdiven asansörlerinden bazıları duyurulmuş ve 1920 yılında Amerika’da Inclinator Company of America tarafından satılmıştır. O zaman kullanıcıların çoğu felçli insanlardı.

Ancak tarihçiler, Kral VIII. Henry (16. yy) tarafından kullanılan merdivenli bir asansöre ilişkin bir referans olduğunu bulmuştur. Attan düşen kral, Londra’daki evinde ip sistemiyle merdivenlerden aşağı taşınması için büyük bir sandalye kullanmıştır.

20. yy’da birçok firma koltuklu asansörün yapımıyla ilgilenmiştir, ancak Stannah bunları Birleşik Krallık’ta üreten ilk firma olmuştur. Stannah merdiven asansörleri bugün Andover, Birleşik Krallık’taki yeni fabrikamızda üretilmektedir.

1957 yılında Billy Wilder tarafından Agatha Christie’nin romanından uyarlanan “Witness for the Prosecution”daki merdiven asansörü

1970’li yıllarda Stannah’ın ilk merdiven asansörü modellerinden biri

Bu koltuklu asansörler, kısıtlı hareket imkanına sahip insanların evleri etrafında hareke etme şekillerinde bir çığır açmıştır ve merdivenler onlar için bir engel olmaktan çıkmıştır.

Stannah’ın merdiven asansörleri gibi modern merdiven asansörleri katlanma fonksiyonlarına sahiptir, böylelikle merdiven asansörüne ihtiyaç duymayan diğer insanlar için merdivenleri engellememektedir.

Merdivenlerin en önünde Stannah’ın 40 yıldan uzun tecrübeye sahip merdiven asansörleri

Dolayısıyla asansörler aslında uzun süredir varlığını sürdürmektedir. Hareket sorunlarımız olsun ya da olmasın gündelik hayatımızda asansörleri kullanmaktayız. Asansörler herkesin hayatını kolaylaştırıyor!

Diğer kaynaklar:

Aerial Tramways. Wikipedia. 2017. Alındığı yer:
Upton, E. 2014. Who Invented the Elevator? Gizmodo. Alındığı yer: